Postmodernisme valt alleen te begrijpen als je het modernisme begrijpt. Daarom kijken we daar eerst naar.
Maakbaar en objectief
Het modernisme is een levenshouding, een manier van denken, waarin alles draait om het bepalen van de waarheid. De veronderstelling is dat de waarheid overal, altijd en voor iedereen hetzelfde is: de waarheid is objectief. De ratio, logisch nadenken, staat centraal in het modernisme.
Het modernisme ziet de wereld als een beredeneerbaar en logisch geheel: de wereld is maakbaar en beheersbaar. Daarbij komt dat alles wat niet beredeneerbaar is, wordt gewantrouwd. Wat je niet kunt verklaren, bestaat niet; God en geloof zijn in dat kader vaak weggeredeneerd.
Kritische reactie
Het postmodernisme is een kritische reactie op het modernisme. Het postmodernisme stelt dat wij niet objectief, maar subjectief naar de waarheid kijken: onze omstandigheden bepalen in sterke mate wat waar lijkt. Binnen het postmodernisme is er minder vertrouwen in onze logica. En het idee dat mensen de waarheid helemaal zouden kunnen grijpen en beheersen heeft afgedaan. Mede daarom is er binnen het postmodernisme meer ruimte voor gevoel, voor persoonlijke verhalen en voor de vraag of iets werkt in de praktijk.
Postmodernisten zijn ook wat cynisch over de maakbaarheid van de wereld, hun motto is ‘geen woorden maar daden’. Het postmodernisme draait niet om het ontkennen van een absolute waarheid (een veelgemaakte fout), maar om het relativeren van het vermogen van mensen om die waarheid te ‘pakken’.
Postmodernisme is in kerkelijke kringen regelmatig afgedaan als een onzinnige, zondige en antichristelijke benadering van het leven en van waarheid. Inmiddels wordt steeds breder duidelijk dat kerken ook kunnen leren van postmoderne inzichten en daardoor soms ook méér recht kunnen doen aan het evangelie. De bekende Britse Nieuwtestamenticus N.T. Wright zegt daarover:
“My judgement, therefore, is that the present cultural crisis in the Western world is not to be wished away as a silly and transient phenomenon. Postmodernity may often be expressed in silly and ephemeral ways, but the basic critique of modernist arrogance, including Christian modernist arrogance, is right on target.”
Wantrouwen van instituten
De vroege wortels van het postmodernisme liggen rond 1850, toch heeft het postmodernisme zich pas na 1960 echt ontwikkeld. Eén van de oorzaken is dat onze samenleving steeds diverser wordt. Via TV en internet horen we steeds meer meningen, steeds vaker ontmoeten we op straat mensen met een ander geloof, steeds meer wordt duidelijk dat ieder zijn eigen overtuiging heeft. Het postmodernisme kun je zien als een reactie op al deze diversiteit en al deze meningen: de waarheid is blijkbaar niet zo objectief en helder als we altijd dachten.
Ook de mislukking van ‘de grote ideologieën’ wordt gezien als oorzaak van het postmodernisme. Het communisme bleek een fiasco, het naziregime was een drama en ook het christendom heeft fouten gemaakt (kruistochten, slavenhandel, kindermisbruik). Deze mislukkingen maken duidelijk dat het knap lastig is om een perfecte wereld te scheppen, ook als je denkt dat je de ideale overtuiging hebt.
De mislukking van deze ideologieën draagt bij aan het wantrouwen tegenover instituten en tegenover ‘grote oplossingen’. De waarneming van postmodernisten is dat mensen die zeggen de waarheid te kennen en de wereld willen verbeteren, dat die mensen dat in de praktijk niet waar kunnen maken.
Meer dan filosofie
Het postmodernisme is inmiddels meer dan een filosofie over waarheid en kennis. Het heeft een vergaande invloed op onze samenleving: op de omgang met macht (van gecentraliseerd naar gedecentraliseerd), op de omgang met diversiteit (niet streven naar een monocultuur maar diversiteit als waardevol zien), op muziek, kunst, architectuur en op de omgang met waarheid en identiteit (erkennen van beperkingen en contextualiteit). Het voert te ver om alle nuances hier te bespreken. Wel is helder dat het postmodernisme een fundamentele verandering in onze samenleving teweeg brengt. Kerken zullen hier verstandig mee moeten omgaan.
Klik hier om terug te keren naar de homepage.